نکته 1) شرط ضمن عقد، تعهدی فرعی است که به تعهد اصلی وابسته است.
نکته 2) شرط فاسخ یکی از شروط ضمن عقد است که طبق آن، انحلال عقد موقوف به تحقق امر خارجی می گردد.
نکته 3) شرط ضمنی، حکمی عرفی است اما شرط بنایی، توافقی طرفینی است.
نکته 4) شرط بنایی (تبانی) از نظر حقوقی صحیح است.
نکته 5) وفق ماده 238 قانون مدنی، چنانچه شرط، غیر مقدور شود ولی شخص دیگری توانایی انجام آن را داشته باشد، با هزینه مشروط علیه به وسیله شخص دیگر اجرا می شود.
نکته 6) براساس قانون مدنی، اگر مشروط علیه در عقد اجاره اشیاء، تخلف از شرط نماید، مشروط له می تواند یا الزام مشروط‌علیه را به انجام شرط بخواهد یا بدون درخواست الزام، اجاره را فسخ کند(ماده 496 قانون مدنی).
نکته 7) طبق ماده 233 قانون مدنی شرط مجهول، باطل نیست اما فقط درصورتی که سبب جهالت عوضین شود هم باطل است هم مبطل عقد(ماده 233 قانون مدنی).
نکته 8) براساس مفهوم مخالف ماده 959 قانون مدنی، شرطی که برای مدت محدود و معلوم، خریدار را از انتقال مالکیت مال مورد معامله منع کند، صحیح است.
اگر در سند انتقال ملکی از پدربزرگ، به نوه ی صغیر خود شرط شود که انتقال گیرنده (مولی علیه) تا رسیدن به سن رشد حق معامله کردن به آن مال را ندارد، شرط و عقد هر صحیح است و ولی قهری (پدربزرگ) باید آن را اجرا کند و نمی تواند مال مولی علیه را انتقال دهد.
نکته 9) براساس مفهوم مخالف ماده 959 قانون مدنی، شرطی که سالب حق به طور کلی نباشد، صحیح است.
در عقد بیعی شرط شده است که خریدار تا بیست سال حق انتقال مبیع را به غیر ندارد، شرط مزبور صحیح است زیرا نه مغایر مقتضای ذات بیع است و نه سالب حق به طور کلی.
نکته 10) اگر جهت شرط ضمن عقد نامشروع باشد، شرط باطل و عقد صحیح است.
نکته 11) شرط مجهولی که جهالت آن به عوضین سرایت نکند از نظر قانون مدنی، صحیح است.
نکته 12) وفق ماده 232 قانون مدنی، شرط غیرمقدور، باطل است ولی عقد را فاسد نمی کند.
شرطی که انجام آن غیر مقدور باشد، جزء شروط باطل غیرمفسد عقد است(ماده 232 قانون مدنی).
نکته 13) طبق ماده 232 قانون مدنی، شرط بی فایده، باطل است ولی عقد را باطل نمی کند.
نکته 14) با اینکه قانون مدنی فقط شرط مجهولی را که موجب جهل به دو عوض شود، باطل و مفسد عقد دانسته است ولی طبق نظر حقوقدانان، شرط مجهول باطل است هر چند به دو عوض سرایت نکند، البته در این فرض، معامله به صحت خود باقی است.
نکته 15) شرط نا مشروع باطل است ولی مفسد عقد نیست(ماده 232 قانون مدنی).
نکته 16) شرط دارای جهت نامشروع و شرط مجهولی که عوضین را مجهول نکند از شروط باطل به شمار می آیند.
نکته 17) اثر شرط فاسخ که انحلال عقد است، قهری است و تحت اراده و اختیار طرفین نیست.
نکته 18) وقوع تعهد به نفع شخص ثالث به صورت شرط نتیجه صحیح است.
اعمالی که نیاز به فعل مادی دارند با شرط نتیجه، محقق نمی شوند و نمی توانند موضوع شرط نتیجه قرار گیرند مانند عقد رهن که یک عقد عینی است و وقوع و صحت آن نیازمند به عمل مادی قبض است.
نکته 19) فسخ برخی عقود نیاز به سبب خاص دارد مانند فسخ عقد نکاح؛ در این عقود، مشروط له به صرف تخلف مشروط‌علیه از شرط، نمی تواند عقد را فسخ نماید.
نکته 20) به آثاری که بوسیله عقد ایجاد می شود مقتضای عقد می گویند.
نکته 21) وصف، امری عینی است که با اسقاط شرط صفت زایل نمی شود بنابراین شرط صفت قابل اسقاط نیست.
نکته 22) اگر وصف مشروط، قبل از فسخ معامله، توسط مشروط علیه ایجاد گردد، حق فسخ مشروط له ساقط می شود.
نکته 23) شرط نتیجه و شرط صفت قابل اسقاط نیستند.
نکته 24) اگر توافق شود که در صورت فقدان شرط صفت، تفاوت قیمت پرداخت شود، مشروط له حق فسخ نخواهد داشت و فقط می تواند تفاوت قیمت را مطالبه کند.
نکته 25) موضوع شرط نتیجه، اثر یکی از اعمال حقوقی است.
نکته 26) با تحقق عقد مشروط، نتیجه عمل حقوقی ناشی از شرط نتیجه هم محقق می شود، بدون اینکه نیاز به انجام فعلی مادی باشد.
نکته 27) عمل حقوقی وکالت می تواند به عنوان شرط نتیجه در ضمن عقود دیگر شرط شود.
نکته 28) به تصریح ماده 244 قانون مدنی، شرط نتیجه را نمی شود اسقاط کرد زیرا هر وقت شرایط تحقق آن ایجاد شود نتیجه سریعاً حاصل می گردد و دیگر مجالی برای اسقاط باقی نمی ماند و اگر باطل باشد، ماهیتی خلق نمی شود که قابل اسقاط باشد.
نکته 29) با شرط نتیجه، تحقق امری در خارج، شرط می شود.
شرط صفت آن است که خصوصیات خاصی در مورد موضوع معامله شرط می شود و اگر در خصوص مقدار و کمیت باشد شرط صفت کمی و اگر در خصوص کیفیت باشد شرط صفت کیفی نامیده می شود.
اگر در عقد، انجام یا عدم انجام فعلی شرط شود شرط از نوع شرط فعل خواهد بود.
نکته 30) شرط نتیجه معلّق، به نفس اشتراط حاصل نمی شود بلکه تحقق و اثر نتیجه عمل حقوقی وابسته به تحقق معلق علیه خواهد شد. مثلاً اگر در ضمن نکاح، وکالت زن در طلاق شرط شود اما آنرا معلق به آوردن جهیزیه از ناحیه زن نمایند این شرط نتیجه معلق است و وکالت زن پس از آوردن جهیزیه محقق می گردد.
نکته 31) مدلول شرط نتیجه همواره عمل حقوقی غیرتشریفاتی است بدون اینکه نیاز به انجام فعلی مادی باشد؛ بنابراین امور مادی مانند امور واقعی قابل ادراک با حواس یا اعمالی که ایجاد آنها نیاز به عمل مادی دارد مانند اقرار و نیز اعمال حقوقی تشریفاتی که با سبب خاص ایجاد می شوند مانند طلاق، نمی توانند موضوع شرط نتیجه قرار بگیرند.
نکته 32) شرط نتیجه یعنی شرط حصول نتیجه یک عمل حقوقی، همراه با انشای عقد مشروط.
نکته 33) جدایی زوجین، سبب خاص می طلبد بنابراین نمی توان آن را به عنوان شرط نتیجه در ضمن عقود دیگر درج کرد.
نکته 34) اثر ابراء را می توان به عنوان شرط نتیجه در ضمن عقود دیگر درج کرد.
در عقد هبه اگر شرط شود که ذمه واهب، از دینی که به متهب دارد، بری باشد، چنین شرطی به صورت شرط نتیجه، واجد اثر حقوقی خواهد بود.
نکته 35) یکی از مصادیق شرط نتیجه، خیار شرط است؛ بدین بیان که در عقد بیع شرط شده باشد که بایع تا مدت معینی حق فسخ داشته باشد و مشتری هم این شرط را بپذیرد.
نکته 36) اگر در ضمن عقد نکاح شرط شود که یکی از زوجین از جانب دیگری وکیل در اداره اموال باشد این شرط، شرط نتیجه است.
نکته 37) در شرط نتیجه، مقتضا، حاصل و اثر یک عمل حقوقی در ضمن عقد دیگر، شرط می گردد.
نکته 38) شرط فاسخ، به عنوان یکی از مصادیق شرط نتیجه می تواند به صورت معلق مورد توافق قرار گیرد مثلاً در قرارداد بیع شرط شود در صورتی که هر یک از چک های خریدار منجر به برگشت شود، معامله خود به خود منفسخ باشد.
نکته 39) اگر شرط نتیجه به هر دلیلی باطل باشد و با انعقاد عقد، محقق نشود، به استناد ماده 240 قانون مدنی، مشروط له فقط حق فسخ خواهد داشت.
نکته 40) ایقاعات و عقود رضایی را می توان به عنوان شرط نتیجه، درج کرد.
نکته 41) براساس ماده 245 قانون مدنی، اسقاط شرط فعل با هر لفظ یا فعلی که دلالت بر آن کند امکان پذیر است.
نکته 42) مطابق ماده 237 و ماده 238 و ماده 239 قانون مدنی، اگر مشروط علیه، شرط فعل را انجام ندهد مشروط له می تواند الزام وی را از دادگاه بخواهد اگر الزام وی امکان نداشت و یا مباشرت وی شرط بود حق فسخ خواهد داشت.
نکته 43) صرف خودداری مشروط علیه از انجام شرط برای مشروط له حق فسخ ایجاد نمی کند بلکه وی در صورتی حق فسخ دارد که اجبار مشروط علیه ممکن نباشد و فعل مشروط هم از جمله اعمال نباشد که دیگری بتواند از جانب او واقع سازد(ماده 239 قانون مدنی).
نکته 44) طبق ماده 240 قانون مدنی، در صورت غیر ممکن شدن انجام شرط، مشروط له حق فسخ خواهد داشت.
نکته 45) ویژگی مقدور یا غیر مقدور بودن منحصراً ناظر به شرط فعل است.
نکته 46) شرط ترک یک عمل حقوقی خاص می تواند به عنوان شرط فعل منفی ذیل یک عقد مطرح گردد به عنوان مثال ضمن یک عقد بیع، فروشنده، عدم فروش مبیع در مدت پنج سال را بر خریدار شرط کند.
نکته 47) در شرط فعل می توان اقدام یا ترک هر فعلی اعم از حقوقی یا مادی را شرط کرد.
نکته 48) مطابق ماده 237 قانون مدنی، اولین اقدامی که مشروط له پس از عدم ایفای تعهد توسط مشروط علیه، باید انجام دهد تقاضای الزام او از دادگاه است.
نکته 49) شرط نتیجه برخلاف شرط فعل، همواره باید عمل حقوقی باشد.
نکته 50) وفق ذیل ماده 496 قانون مدنی، اگر در عقد اجاره اشیاء، از سوی مشروط علیه نسبت به انجام شرط تخلف صورت گیرد مشروط له بدون مقدمه می تواند عقد را فسخ نماید.
نکته 51) طبق ماده 189 قانون مدنی تعلیق در انشاء باطل است ولی تعلیق در منشاء و اثر عقد، صحیح است. عقد معلق عقدی است که تأثیر آن معلق بر امر دیگری است و تاقبل از تحقق معلق علیه گویی عقدی واقع نشده است اما با تحقق معلق علیه، عقد خود بخود و بدون نیاز به انشاء جدید، به طور کامل واقع می شود و مفید اثر است.
نکته 52) حق مالی اصولاً قابل انتقال است مگر اینکه انتقال آن به موجب قرارداد سلب شده باشد. سلب حق انتقال به صورت شرط نتیجه منفی، موجب بطلان قرارداد انتقال می‌شود.
